By: Timothy Garton Ash
S.T. 22, June, 2012.
ခံစားျပန္ဆိုသူ: ဇင္ေဝေသာ္
အခု ႏွစ္ရက္အတြင္းမွာ က်ေနာ္ရဲ႕ ေနအိမ္၊ အလုပ္လည္းလုပ္ရာ ေအာက္စဖို႔ ေထာင္႔ခ်ိဳးမွာ ေမွာ္ဆရာရဲ႕ ေဆးႀကိမ္နဲ႔ အ႐ိုက္ခံ လိုက္ရပါတယ္။ အဲဒါ ေလဒီ လို႔ေခၚတဲ႔ ေဒၚ အာင္ဆန္းစုၾကည္ လြန္ခဲ႔တဲ႔ ရာစုဝက္ေလာက္တုန္းက သူမ ပညာသင္ၾကားခဲ႔တဲ႔ St Hugh ရဲ႕ လမ္းအကူးမွာ လာေရာက္ ေနထိုင္ေနျခင္းပါပဲ။ အဂၤါေန႔က သူမရဲ႕ ၆၇ ႏွစ္ေျမာက္ ေမြးေန႔ ပါတီမွာ မိသားစုေတြ မိတ္ေဆြ အေပါင္းအသင္း ေတြနဲ႔ အတူ ဆင္ႏႊဲခဲ႔ၿပီး ဗုဒၶဟူးေန႔မွာေတာ႔ တကၠသိုလ္ရဲ႕ ႏွစ္ပတ္လည္ လက္တင္ဆန္ဆန္ ဂုဏ္ထူးေဆာင္ ပါရဂူ ဂုဏ္ျပဳပြဲ။
ဥေရာပ ငါးႏိုင္ငံ ခရီးဟာ ေဒၚစုရဲ႕ တတိယနဲ႔ စတုတၳ ကႀကိဳး အလွည့္အေျပာင္း တစ္ခုပါ။ သူမရဲ႕ ပထမ ကႀကိဳးက သူမရဲ႕အေဖ လြတ္လပ္ေရး ေခါင္းေဆာင္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ ေအာင္ဆန္းရဲ႕ ရင္ခြင္မွာ အစ ပ်ိဳးခဲ႔တယ္။ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ ေနဝင္ခ်ိန္မွာ သူမဟာ ႏွစ္ ႏွစ္အ႐ြယ္ ေခါင္းဆံစလယ္မွာ "ပန္းေတြနဲ႔ေဝ" ကေလးငယ္မေလး။ အဲဒီေနာက္ ခ်စ္သေလာက္ အလိုေတာ႔ မလိုက္ တတ္တဲ႔ မိခင္ရဲ႕ ရင္ခြင္ေအာက္မွာ။ ဒီေနာက္ အိႏၵိယ၊ အေရွ႕ရဲ႕ အျမဳေတ ဗုဒၶဘာသာနဲ႔ အေနာက္ရဲ႕ ခြန္အား အဂၤလိပ္ ဘာသာ စကား။ ဒီႏွစ္ခုကို ေမြးျမဴ ျပဳစုခဲ႔တယ္။
သူမရဲ႕ ဒုတိယ ကႀကိဳးကေတာ႔ 1964 မွာ စတင္ခဲ႔တယ္။ တကၠသိုလ္ေက်ာင္းသူ၊ ကေလး မိခင္၊ အိမ္ရွင္မ၊ တိဗက္ နဲ႔ ဟိမဝႏၲာရပ္၀န္းယဥ္ေက်းမွဳ ကို အထူးျပဳ ေလ႔လာသူ Antony's Collage က က်ေနာ႔္ မိတ္ေဆြ Michael Aris ရဲ႕ခ်စ္လွစြာေသာ ဇနီး။ ဒီ ခရီးက ၂၄ ႏွစ္ၾကာတယ္။ အဲဒီ မွာ ဘဝရဲ႕ ေက်နပ္စရာ၊ မေက်နပ္စရာေတြနဲ႔ အတူ တိတ္ဆိတ္ ၿငိမ္သက္တဲ႔ လမ္းေပၚမွာ တစ္ခါတစ္ခါ လမ္းေလွ်ာက္၊ တစ္ခါတစ္ခါ စက္ဘီး စီး၊ မီခိုးျပာေရာင္ ေကာင္းကင္ရဲ႕ ေအာက္မွာ။ ၁၉ ရာစု ဟန္ နဲ႔ ေျခတံ ရွည္ အိမ္ေလးေပၚမွာ။ ဒီ ခရီးက ၂၄ ႏွစ္ၾကာတယ္။ လြန္ခဲ႔တဲ႔ တစ္ပတ္ အထိ ဆိုပါေတာ႔။
သူမရဲ႕ တတိယ ကႀကိဳးက 1988 ေဆာင္းဦးေပါက္ ေအာက္စဖို႔က အိမ္ဆီ ေရာက္လာတဲ႔ ဖုန္းေခၚသံ တစ္ခုက ေျခလွမ္းစတယ္။ သူမ အေမ ေနမေကာင္း လို႕ တဲ့။ အဲဒီကေန ၈၈ မ်ဳိးဆက္ ရဲ႕ ေအာ္ေခၚသံေတြကို ျပန္လည္ ထူးမိရင္း အမ်ိဳးသား ေခါင္းေဆာင္တစ္ေယာက္ အေနနဲ႔ ကျပလိုက္ရေတာ႔တယ္။ ဒီဘဝမွာ ဒဏ္ရာမ်ားစြာကို ယူရင္း ကုစားရင္း ပါဝါ ၅၄ ၊ တကၠသိုလ္ရိပ္သာလမ္းက တိတ္ဆိတ္၊ အထီက်န္၊ မိခင္ရဲ႕ အေမြ အိမ္ထဲမွာ အိမ္ အက်ဥ္းစံ၊ အိမ္ အက်ဥ္းခံ ဘဝ။ BBC ရဲ႕ အသံနဲ႕ ခႏၶာ လန္းဖို႔ စိတ္ က်န္းဖို႔ ႀကိဳးစားရင္း က်ားကန္ ထားခဲ႔ရသတဲ႔။
သူမရဲ႕ စတုတၳ ကႀကိဳးကိုေတာ႔ အိမ္ အက်ဥ္းစံ၊ အိမ္ အက်ဥ္းခံ ဘဝက လြတ္ခ်ိန္ ၂၀၁၀ ခု ႏိုဝင္ဘာ နဲ႔ ႏွလုံးသားေအာင္ပန္း ထိုး ႐ိုက္ စိုက္ လိုက္ႏိုင္တဲ႔ ဒီေန႔ ၾကားထဲမွာ လို႔ ဆိုရလိမ္႔မယ္။ သမၼတ အသစ္စက္စက္ ဦးသိန္းစိန္က ျဖစ္သင့္တာေတြ ျဖစ္သင့္သလို ျဖစ္ေစဖို႔ ႏိုင္ငံေရးတံခါးကို အားနဲ႔ ဆြဲဖြင္႔လိုက္တယ္။ အဲဒါ သူမ ပန္လိုတဲ႔ ပန္းအစစ္။ အစိမ္းေရာင္ေတြ လႊမ္းေနဆဲ ပါလီမန္ စားပြဲထဲကို သူမ အရဲစြန္႔ၿပီး ေရာထိုင္ ခ်လိုက္တယ္။
ဒီေန႔က စလို႔ လာမဲ႔ ၂၀၁၅ ေ႐ြး ေကာက္ပြဲ ကာလဟာ အက်ပ္အတည္းေတြနဲ႔ အူလည္ေနလိမ္႔မယ္။ ရာစုဝက္ ေက်ာ္ေက်ာ္ စစ္တပ္ရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္မႈ အမွား အယြင္း၊ ရိရြဲေနတဲ႔ ပညာေရး၊ က်န္းမာေရး၊ ယူဂိုစလပ္ လက္ဖ်ားခါေလာက္တဲ႔ တိုင္းရင္းသားေရး ျပႆနာ၊ အေရးပါတဲ႔ ေနရာတိုင္း စစ္တပ္က ဖင္ခု ထိုင္ဆဲ၊ ရခုိင္ ျပည္နယ္ထဲက ဘာသာေရး ကေတာက္ ကဆ။ ေတာထေနတဲ႔ ျပႆနာ ေပါင္း ေသာင္း ေျခာက္ေထာင္။ ခပ္ နဲ႔နဲ႔ NLD ဟာ အျမန္ဆုံး တည္ေဆာက္ ယူရမယ္။ အိမ္နီးခ်င္း ႏိုင္ငံေတြထဲက ဂဏာမၿငိမ္(nervous) ဗိုလ္က်ခ်င္တဲ႔ (authoritarian) အင္အားႀကီး တ႐ုတ္ကိုလည္း ေမ႔ထားလို႔မရဘူး။
အေလွ်ာ႔ အတင္း လုပ္စရာေတြ၊ စိတ္ပ်က္စရာေတြ ဟာ မလြဲမေသြ ပါပဲ။ သမိုင္း ပညာ႐ွင္ Max Weber ရဲ႕ ေၾကာ္ၾကားတဲ႔ အဆို အမိန္႔ လို ပညာရွင္ရဲ႕ အက္သစ္ သေဘာတ႐ားဟာ အနည္းဆုံး ႏိုင္ငံေရးသမား ႐ဲ႕ တာဝန္ေက်မႈ သေဘာတရား ေတာ႕ စြက္ထားမွ ရလိမ္႔မယ္။ ေထာင္တဲက ထြက္လာတဲ႔ ေတာင္ အာဖရိက ရဲ႕ နယ္လ္ဆင္ မင္ဒဲလား လုိ၊ ပါရာေဂြး ရဲတိုက္ကို ေမာင္းထုတ္တာ ခံရတဲ႔ ခ်က္ ျပည္ေျပး Vaclav Havel လုိ အတိုက္ အခံ ေခါင္းေဆာင္ပဲ ဆိုဆို၊ သမၼတ လု႔ိ ေျပာေျပာ၊ နိုင္ငံ႔ အမႀကီး လို႕ တြင္တြင္ ၆၇ ႏွစ္ သမီး ေဒၚစုဟာ အခု ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ တစ္သက္တာ အက်ဥ္းသားျဖစ္ေနပါၿပီ။ အက်ဥ္းက်စဥ္ လိုသေလာက္ ရေနတဲ႔ အခ်ိန္ ဟာ အခု အ႐ွားပါးဆုံး ရတနာ တစ္ခု ျဖစ္ေနၿပီ။ မိနစ္ ၃၀ စည္းေဝး၊ စကၠန္႔ ၃၀ အနားေပး။ သမိုင္းက ေပးတဲ႔ ဆုလဒ္၊ ေရွ႕ ဆက္ရမယ္႔ ခရီး၊ အသုံးသပ္ခံရေတာ႔မယ္႔ စတုတၳ ကႀကိဳးကို သူမ အခုမွ ခရီး စ ခဲ႔ရပါေတာ႔တယ္။
ဒါေပမယ္႔ ေနသာတဲ႔ အခိုက္ သူမ႐ဲ႕ ၂၄ ႏွစ္ၾကာ ကႀကိဳးအတြက္ ဂုဏ္ျပဳဖု႔ိ ခဏ အခ်ိန္ယူ လိုက္ၾကရေအာင္။ သူမကို ဂုဏ္ျပဳဖို႔ ဖ်က္မရႏိုင္ေတာ႔တဲ႔ သမိုင္းစာအုပ္ထဲမွာ သူမ ဘယ္လို ေရးထိုးသြားခဲ႔ သလဲ ဆိုတာေတာ႔ သိထားဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။ က်ေနာ္ လက္တို႔ျပခဲ႔႔ပါရေစ။
တစ္ - အက်ဥ္းစံ အက်ဥ္းခံ ဘဝက သူမ ေရးထားခဲ့ၿပီး (ဒီ အက္ေဆးကို ေစာင္႔ေရွာက္ေနတဲ႔ အမ်ိဳးသမီး ႐ဲ႕ ထမီ ထဲမွာ ဝွက္ၿပီး ထုတ္ယူ ခဲ႔ရတယ္။) အခု ျပန္ေျပာျပတဲ႔ အက္ေဆးေတြ နဲ႔တင္ က်ေနာ္တိ႔ု နက္နက္ နဲနဲ ခံစား ခဲ႔ရၿပီးပါၿပီ။ အဲဒီ အထဲက အေျပာင္ေျမာက္ဆုံး Freedom From Fear ကို BBC Reith လက္ခ်ာခန္းမွာ ဗြီဒီယို ကလစ္ မႏွစ္က ျပသခဲ႔ပါတယ္။ အီဒီ အက္ေဆး ဟာ မစၥတာ Havel ရဲ႕ အေကာင္းဆုံး လက္ရာေတြကို ေကာင္းေကာင္းႀကီး ရင္ေဘာင္ တန္းပါတယ္။ ဒီ အထဲမွာ စိတ္ဓာတ္ေရး၊ စာေပေရး၊ ႏိုင္ငံေရး သေဘာတရားေတြ မနည္း မေနာ စီးေမ်ာ ေနတယ္။ Reith လက္ခ်ာမွာ ႏိုင္ငံေရး ဖရီးဒမ္းဟာ အဇၩတၱၿငိမ္းခ်မ္းမႈ အေပၚမွာ တည္ေဆာက္ယူသြားႏိုင္တယ္ လို႔ ဆိုခဲ႔ေပမယ္႔ စိတ္ဓာတ္ေရး၊ စာေပေရး၊ ႏိုင္ငံေ႐း ၾကားက ဟန္ခ်က္ကို ညီေအာင္ ထိန္းရာမွာ တစ္ခုခုေတာ႔ အနည္းငယ္ ေရြ႕လ်ားမယ္႔ သေဘာ ရိွေနပါတယ္။ Havel တုန္းကလည္း ဒီလိုပါဘဲ။
ႏွစ္ - သူမ႐ဲ႕ ရဲဝံ႔မႈ၊ ရိုးသားမႈ၊ သန္႔ရွင္းမႈ။ လြတ္လပ္မႈ လုံးဝ မ႐ွိတဲ႔ အရပ္မွာ ရဲဝ႔ံျခင္းဟာ ရွားပါး ရတနာပါ။ အထူးသျဖင့္ သူမရဲ႕အက်ဥ္းစံ ပထမႏွစ္ မွာေပါ့။ အရြယ္မေရာက္ေသးတဲ႔ သားေတြနဲ႔ ေဝးကြာ၊ တစ္ကိုယ္ထဲ အထီးက်န္စြာ၊ အျပည့္အဝ မရေသးတဲ႔ ဗုဒၶဘာသာ တရားအရိပ္ ေအာက္မွာ၊ အခက္ခဲ ကာလေပါ့။ ဒါေပမယ္႔ သူမသုံးတဲ႔ ဝိတိုရိယ အဂၤလိပ္ ဟန္နဲ႔ "က်မမွာ ေခါင္းမာတတ္တဲ႔ အက်င္႔ ရိွတယ္" လို႔ ဆိုရမွာပါ။
သုံး - ဒါက လူေတြ သိပ္ အမွတ္မထားမိတဲ႔ သူမ႐ဲ႕ အလုပ္ နဲ႔ ဘဝ ကို က်ေနာ္႔ကို လက္တိ႔ု ျပလိုက္သလိုပါ။ အဲဒါ အေရွ႕ အေနာက္ ေပါင္းစပ္ထားမႈ။ ဥပမာ ႏိုဘယ္လ္ဆု ယူစဥ္ မိန္႔ခြန္းေျပာေတာ႔ စာအုပ္ႀကီးေတြထဲက အဂၤလိပ္ စကားလံုး အေဟာင္းေတြ၊ အဂၤလိကန္ ေဝါဟာရ လို႔ဆိုရမေလာက္ သုံးျပသြားတယ္။ "other reaches of the earth" "some of our warriors fell at their post" "perfect peace is not of this earth" စတာေတြပါ။ ေနာက္ၿပီး ဗုဒၶဘာသာက ေျပာတဲ႔ ဒုကၡ ေျခာက္မ်ိဳးကို (ဒုကၡ ကို suffering လို႔ မျပည္႔မစုံ ဘာသာျပန္တယ္) သူမ႐ဲ႕ ကိုယ္ပိုင္ဘဝ နဲ႔ ႏိုင္ငံေရး ကိစၥေတြထဲမွာပါ လက္ေတြ႕သုံးသပ္ျပသြားတယ္။ ဒီ ယဥ္ေက်းမႈ ႏွစ္ခု ကို တစ္ဖက္စီမွာ ထားတာေတာင္ မဟုတ္ပဲ ဟန္ခ်က္ညီညီ ေပါင္းစပ္ ျပလိုက္တယ္။
ေအာက္စဖိ႔ု တကၠသိုလ္ ပတ္ဘလစ္ ေအာ္ေရတာက သူမ႐ဲ႕ ဂုဏ္ထူးေဆာင္ ေဒါက္တာ ဘြဲ႕ ခ်ီးျမွင္႔ရာမွာ အေနာက္ရဲ႕ သမိုင္းဝင္ လက္တင္လို မိန္႔ခြန္း ေခၽြေတာ႔ သူမကို အေရွ႕က ၾကယ္တာရာ (praesento stellam orientalem) လိ႔ု ၫႊန္းဆို လိုက္တယ္။ ဒါေပမယ္ သူမ ဆိုသလို ဆိုရမယ္ ဆိုရင္ တကၠသုိလ္ေတြဟာ လူ႕ယဥ္ေက်းမႈ ကို အထြတ္ အျမတ္ ေလးစားၾကဖို႔ သင္ၾကားေပးၾကတာပါ၊ ဒီ ယဥ္ေက်းမႈ ေတြကေတာ႔ ကမာၻ႕ ေနရာစုံကေန စီးဝင္လာခဲ႔တာပါ တဲ႔။
ယုိယြင္းစ ျပဳလာတဲ႔ အေနာက္ရြာဟာ တက္သစ္စ အေရွ႕ဆီက သင္ယူစရာ အလွၫ္႔ အေျပာင္း တစ္ေခတ္ ေရာက္ လာေနၿပီ ဆိုတာ က်ယ္က်ယ္ ေလာင္ေလာင္ သတိေပးထားခဲ႔ေလရဲ႕။ သူမ အႀကိဳက္ဆုံး နာမည္ေက်ာ္ အဂၤလိပ္ စာေရးဆရာ ေတြထဲက တစ္ေယာက္ျဖစ္တဲ႔ Rudyard Kipling က လွလွပပ သမိုင္းဝင္ ေနရေအာင္ ဒီလိုေျပာခဲ႔တယ္ " But there is neither East nor West .....when two strong men stand face to face." တဲ႔။
ဒီ.... ေလဒီ နဲ႔ ပတ္သက္လို႔ သူ႕ စကားကိုပဲ ငွားၿပီး ေျပာရရင္
"And there is both East and West ,when one strong woman faces generals and the world."
(The writer is a professor of European studies at Oxford and senior fellow at the Hoover Institution, Stanford University.)
