"အာရြန္ဖ႐ုိတ္ဘာ ( Aaron Friedberg ) ေျပာသလိုဆိုရင္ ဥေရာပရဲ႕ အတိတ္ ဟာ အာရွရဲ႕ အနာဂတ္ပါပဲ။" (ဟန္တင္တန္)
(၂၀)ရာစုရဲ႕ ဒုတိယႏွစ္(၅၀)အတြင္း ျဖစ္ပြားခဲ႔တဲ႔ အာ႐ွ၊ အထူးသျဖင့္ အေရွ႕ အာ႐ွရဲ႕ စီးပြားေရးအေျပာင္းအလဲဟာ ကမၻာမွာ အထင္ကရအျဖစ္ဆံုး ဖြံ႕ျဖိဳးတိုး တက္မႈပါ။ ၁၉၉၀-ခုႏွစ္ေရာက္ေတာ့ စီးပြားေရးဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတတ္မႈေၾကာင့္ စီးပြားေရး ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာသူ အမ်ားအျပား ေက်နပ္အားရမႈေတြ ရွိလာခဲ့ တယ္။ အေရွ႕အာရွနဲ႔ ပစိဖိတ္ေဒသအတြင္း ႏိုင္ငံေတြ အတြင္း စီးပြားေရး ကြန္ ယက္ႀကီး ခ်ိတ္ဆက္မိသြားမယ္၊ ဒီီ ႏိုင္ငံေတြလည္း ၿငိမ္းခ်မ္းၿပီး ညီညီညြတ္ ညြတ္ ရွိလာေတာ့မယ္လို႔ သူတို႔က ႀကိဳတင္ခန္႔မွန္းခဲ့ၾကတယ္။ ဒီအေကာင္းျမင္ ဝါဒက စီးပြားေရးအျပန္အလွန္ဆက္သြယ္မႈ႔ဟာ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးအတြက္ အေထာက္အပံ့ျဖစ္ ေစတယ္ဆိုတဲ့ သံသယျဖစ္ဖြယ္သုံးသပ္မႈ႔ကို အေျခခံထား တာျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ မွန္းခ်က္နဲ႔ႏွမ္းထြက္မကိုက္ခဲ့ဘူး။
စီးပြားေရးဖြံ႔ၿဖိဳးတိုးတက္မႈက ႏိုင္ငံတစ္ႏိုင္ငံ အတြင္းမွာေရာ သူနဲ႔ အျခားႏိုင္ ငံေတြရဲ႕ ဆက္ဆံေရးမွာပါ မတည္မၿငိမ္ ျဖစ္ပြားေစ ၊ ႏိုင္ငံေတြနဲ႔ ေဒသတြင္း အင္အားဟန္ခ်က္ညီမႈကို အဟန္႔အတားျဖစ္ေစပါတယ္။ စီးပြားေရးအျပန္ အလွန္ ဆက္သြယ္ မႈက လူေတြအခ်င္းခ်င္း ထိေတြ႔ဆက္ဆံေရးကိုသာ အားေကာင္းလာေစၿပီး သူတို႔ခ်င္း သေဘာတူညီမႈကိုေတာ့ ေဆာင္က်ဥ္း မေပးႏိုင္ပါဘူး။ သမိုင္းေၾကာင္းအရ ဆိုရင္ စီးပြားေရး အျပန္အလွန္ ဆက္ဆံ မႈေၾကာင့္ သူတို႔အခ်င္းခ်င္းၾကားက မတူကြဲျပားမႈေတြကို ပိုမိုသိျမင္ လာၿပီး အျပန္အလွန္စိုးရိမ္မႈေတြလည္း ပိုမိုျဖစ္ပြားလာတက္တယ္လို႔ ျပသေနပါ တယ္။ ႏိုင္ငံေတြအခ်င္းခ်င္း အျပန္အလွန္ ကုန္သြယ္မႈဟာ ပဋိပကၡေရာ အက်ိဳး အျမတ္ကိုပါ ေမြးဖြား ေပးႏိုင္ပါတယ္။ အတိတ္ကႀကံဳေတြ႔ခဲ့ရတဲ့အတိုင္းသာဆိုရင္ အာရွရဲ႕ စီးပြားေရး ေနျခည္ ဟာ ႏိုင္ငံေရးအရိပ္မည္းႀကီးကို ေပၚထြက္လာေစၿပီး အာရွအတြင္းမွာ မၿငိမ္ သတ္မႈေတြနဲ႔ ပဋိပကၡေတြ ျဖစ္ပြားလာႏိုင္ေျခရွိပါတယ္။
အာရွရဲ႕စီးပြားေရးတိုးတက္လာမႈနဲ႔ အာရွ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းေတြရဲ႕ ယုံၾကည္ခ်က္ အား ေကာင္းလာျခင္းေၾကာင္႔ ကမာၻ႔ႏိုင္ငံေရးမွာ အနည္းဆံုး သုံးနည္းသုံးမ်ိဳးနဲ႔ ကေမာက္ကမ ျဖစ္ေစႏိုင္ပါလိမ့္မယ္။
( ၁ ) စီးပြားေရးတိုးတက္လာမႈေၾကာင့္ အာရွႏိုင္ငံေတြဟာ သူတို႔ရဲ႕ စစ္အင္ အားေတြကို တိုးခ်ဲ႕ႏိုင္မယ္။ သူတို႔ႏိုင္ငံေတြ အခ်င္းခ်င္းအၾကား အနဂတ္ ဆက္ ဆံေရးနဲ႔ ပတ္ သတ္လို႔ မေသခ်ာ၊ မေရရာမႈေတြ တိုးပြားလာမယ္။ စစ္ေအး ကာလအတြင္း ငုတ္လ်ွိဳး သြားခဲ့တဲ့ကိစၥေတြ၊ ယွဥ္ၿပိဳင္မႈေတြ ျပန္လည္ အားေကာင္းလာမယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီေဒသ အတြင္းမွာ ပဋိပကၡနဲ႔ မၿငိမ္မသက္ မႈေတြ ျဖစ္ပြားဖို႔ ရာႏႈန္းမ်ားသြားတယ္။
( ၂ ) စီးပြားေရးတိုးတက္လာမႈေၾကာင့္ အာရွႏိုင္ငံေတြနဲ႔ အေနာက္ႏိုင္ငံေတြ အၾကား အထူးသျဖင့္ အေမရိကန္နဲ႔အၾကားမွာ ျပႆနာတင္းမာမႈေတြ တိုးပြား လာႏိုင္ၿပီး ဒီအက်ပ္အတည္းေတြၾကားကေန အာရွႏိုင္ငံေတြအေနနဲ႔ လြတ္ေျမာက္ေအာင္ပြဲခံႏိုင္ဖို႔ အားေကာင္းလာေစတယ္။
( ၃ ) အာရွရဲ႕ အႀကီးဆံုးစီးပြားေရးအင္အားျဖစ္တဲ့ တ႐ုတ္စီးပြားေရး တိုးတက္ လာမႈေၾကာင့္ ဒီေဒသအတြင္း တ႐ုတ္ကလႊမ္းမိုးထားၿပီး တစ္ဦး တည္းဗိုလ္ က်ဖို႔လည္း တ႐ုတ္က အားထုတ္လာမယ္။ ဒီေတာ့ ေဒသတြင္းႏိုင္ငံေတြအေနနဲ႔ တ႐ုတ္နဲ႔အတူပဲ ပူးေပါင္းမလား၊ တ႐ုတ္လႊမ္းမိုးမႈကို တြန္းလွန္ႏိုင္ေရးအတြက္ အင္အားခ်ိန္ခြင္လ်ွာညွိဖို႔ ႀကိဳးစားမလား ဆိုတာေတြျဖစ္လာမယ္။
ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာၾကာတဲ့ အေနာက္ရဲ႕ ႏိုင္ငံတကာဆက္ဆံေရးသမိုင္းဆိုတာ သူတို႔ အထဲက အင္အားႀကီးႏိုင္ငံေတြအခ်င္းခ်င္းပဲ ၿပိဳင္ဆိုင္ေနခဲ့တာျဖစ္ ပါတယ္။ သူတို႔ အားၿပိဳင္မႈ ထဲ ဝင္လာသူဆိုလို႔ (၁၈) ရာစုက ႐ုရွားနဲ႔ (၂၀) ရာစုထဲက ဂ်ပန္ပဲ ရွိခဲ့ပါတယ္။ ဥေရာပဟာ အင္အားအႀကီးဆံုးႏိုင္ ငံေတြ ျပႆနာျဖစ္ရာ၊ အတူတကြ ပူးေပါင္းရာ၊ အဓိက ကစားကြင္းႀကီး ျဖစ္ေန ခဲ့တယ္။ စစ္ေအးကာလအတြင္းမွာေတာင္ ထိပ္သီးခ်င္း ထိပ္တိုက္ ေတြ႔ဆံုမႈက ဥေရာပရဲ႕ ဗဟို ခ်က္မထဲမွာ ျဖစ္ခဲ့တာပါ။
စစ္ေအးလြန္ကာလရဲ႕ ႏိုင္ငံတကာ ဆက္ဆံေရးမွာေတာ့ အေရးႀကီး နယ္ေျမ သစ္တစ္ခု တိုးလာခဲ႔ပါတယ္။ အဲဒါဟာ အာရွ၊ အထူးသျဖင့္ အေရွ႕အာရွပါပဲ။ အေရွ႕အာရွထဲမွာ ဂ်ပန္၊ တ႐ုတ္၊ ေအာ္သိုေဒါက္(စ္)၊ ဗုဒၶဘာသာ၊ မြတ္စလင္နဲ႔ အေနာက္စီဗီလိုက္ေဇးရွင္းဆိုၿပီး စီဗီလိုက္ေဇးရွင္း ေျခာက္ခုထဲက လူ႔အဖြဲ႔ အစည္းေတြ ရွိေနၾကတယ္။ ေတာင္အာရွပါဆိုရင္ ဟိႏၵဴ စီဗီလိုက္ေဇးရွင္းပါ ထပ္တိုးလာပါတယ္။
စီဗီလိုက္ေဇးရွင္းေလးခုရဲ႕ ပဓာန ႏိုင္ငံႀကီးေတြ ျဖစ္ၾကတဲ့ ဂ်ပန္၊ တ႐ုတ္၊ ႐ုရွားနဲ႔ အေမရိကန္တို႔ဟာ အေရွ႕အာရွမွာ အေရးပါတဲ့ဇတ္ေကာင္ေ တြ ျဖစ္ေနၾကတယ္။ ေတာင္ အာရွပါဆိုရင္ အိႏၵိယႏိုင္ငံပါဝင္လာပါတယ္။ အင္ဒိုနီးရွားကလည္း တက္သစ္စ မြတ္စလင္ ပါဝါ ႏိုင္ငံျဖစ္တယ္။ ဒါ့အျပင္ အေရွ႕အာရွထဲ စီးပြားေရး အင္အား ႀကီး ထြားလာတာနဲ႔အမ်ွ ထပ္တိုးလာမယ္႔ အလယ္အလတ္စားအင္အားရွိတဲ့ ႏိုင္ငံအမ်ားအျပားလည္းရွိေနတယ္။ ဥပမာ ေတာင္ကိုးရီးယား၊ ထိုင္ ဝမ္နဲ႔ မေလးရွား၊ ဗီယက္နမ္ကလည္း ဒီအထဲ ပါဝင္လာဖို႔ အလားအလာရွိေနတယ္။ ဒီေတာ့ သူတို႔ႏိုင္ငံတကာ ဆက္ဆံေရး ပံုစံက အလြန္႐ႈပ္ေထြး ေနၿပီး ၁၈ ရာစုနဲ႔ ၁၉ရာစုအတြင္း ဥေရာပမွာ ျဖစ္ပြား ခဲ့တာေတြနဲ႔ တူညီမႈေတြ အမ်ား အျပားရွိေနတယ္။ ဗဟိုမ႑ိဳင္ အေနအထား ကို တြန္းပို႔ေပးမယ့္ မၿငိမ္သက္မႈ၊ မေရရာမႈေတြနဲ႔ ျပည့္ႏွက္ေနတယ္။
အေရွ႕အာရွရဲ႕ ဗဟုမ႑ိဳင္၊ ဗဟုစီဗီလိုက္ေဇးရွင္းသေဘာက အေနာက္ဥေရာပ နဲ႔ ကြဲလြဲေနပါတယ္။ စီးပြားေရးနဲ႔ ႏိုင္ငံေရးသေဘာမတူညီမႈေတြက အဲဒီျခားနား ခ်က္ေတြကို ပိုၿပီးႀကီးထြားေစလိမ့္မယ္။ (၁၈-၁၉) ရာစုအတြင္းက အေနာက္ႏိုင္ ငံေတြမွာ အေျခတက် ဖြံ႔ၿဖိဳးၿပီး ဒီမိုကေရစီစနစ္ ရွိခဲ့ၾကတယ္။ ေစ်းကြက္စီး ပြားေရးနဲ႔ စီးပြားေရးဖြံ႔ၿဖိဳးမႈက အျမင့္ဆံုး အဆင့္မွာရွိခဲ့တယ္။ ၁၉၉၀- ခုႏွစ္ေတြ ရဲ႕ အလယ္ပိုင္းမွာ အေရွ႕အာရွအတြင္း တည္ၿငိမ္တဲ့ ဒီမိုကေရစီႏိုင္ငံ တစ္ႏို င္ငံရွိလာခဲ႔ၿပီး ဒီမိုကေရစီကိုစတင္က်င့္သုံးဆဲ မတည္မၿငိမ္ႏိုင္ငံေတြ အမ်ား အျပားရွိေနတယ္။
ကမာၻ႔အႂကြင္းအက်န္ ကြန္ျမဴနစ္အာဏာရွင္၊ ေလးငါးႏိုင္ငံ၊ ေနာက္ၿပီး စစ္ အစိုးရေတြ၊ တစ္ဦးတည္းအာဏာရွင္ေတြ၊ တစ္ပါတီအာဏာရွင္စနစ္ေတြ ရွိေန တယ္။ စီးပြားေရးဖြံ႔ၿဖိဳးမႈအဆင့္ကလည္း ဂ်ပန္၊ စကၤာပူတို႔ကေန ဗီယက္နမ္၊ ေျမာက္ကိုးရီး ယားအထိ ကြာဟလြန္းလွတယ္။ သြားေနတဲ့ ေယဘူယ်လမ္းစဥ္ကေတာ့ ေစ်းကြက္ စီးပြားေရးနဲ႔ တံခါးဖြင့္စီးပြားေရးဆီကိုပါ။ ဒါေပမယ့္ စီးပြေရးစနစ္က ေျမာက္ကုိးရီးယားလို အားလုံးကို အစိုးရကခ်ဳပ္ကိုင္ထားတဲ့စနစ္ေတြ၊ ပုဂၢလိကပိုင္နဲ႔ အစိုးရပိုင္ စနစ္ ေရာေႏွာမႈေတြ၊ ေဟာင္ေကာင္လို အစိုးရပိုင္ကေန ပုဂၢလိကပိုင္ စီးပြားေရးဆိ ကူးေျပာင္းဆဲစနစ္ေတြဆိုၿပီး ပုံစံအမ်ိဳးမ်ိဳး ရွိေနတယ္။
ေဒသတြင္းမွာ တစ္ခါတစ္ခါ တ႐ုတ္ၾသဇာနဲ႔ႏိုင္ငံေရးအစီအမံ ခ်မွတ္ႏိုင္တာက လြဲရင္ အေနာက္ဥေရာပလို ႏိုင္ငံတကာအဖြဲ႔အစည္း (ၿဗိတိသ်ွေတြရဲ႕ သတ္မွတ္ ခ်က္အရ) အေရွ႕ အာရွမွာ မရွိေသးပါဘူး။ Note – 17
